Otantik Liderlik, Şimdiye Kadar Öğrendiklerim!

Bu yazıda liderliğin kısa bir tarihçesine sonra önemli liderlik modellerine değinip Otantik Liderlik Modelini açıklamaya çalışacağım. Son olarak liderlik yönümü geliştirmek için yaptıklarımı da özetleyeceğim. Bu yazıda bahse konu olan kurumlarda liderlik kavramıdır. Toplumsal liderlik için buraya bir şerhte bırakayım: demokratik ülkelerde olgunlaşmış sistemler vardır ve bu sistemler lider üretmez; çünkü olgunlaşmış sistemlerin yazılı mevzuatı ve biliçli halkı vardır, kişilerden azadedir. Ancak, gelişmemiş toplumlar lider üretir. Gandi, Mandela gibi büyük liderleri onların zayıf toplumları yarattı. Örneğin Norveç’in, Danimarka’nın veya İsveç’in büyük bir lideri yoktur.   

Kahramanlar aramamalıyız; iyi fikirler aramalıyız.

Noam Chomsky

Tarihte Liderlik Kavramı

Günümüzde liderlik, “bir kişinin ortak ve etik bir görevi yerine getirmek için başkalarının yardımını ve desteğini alabileceği bir sosyal etki süreci” olarak tanımlanmaktadır (Chemers, M. 1997). Liderlikle ilgili ilk yazılı eser Nizam ül-Mülk’ün 11. yüzyılın ortalarında yazdığı Siyasetname (Siyaset Kitabı) kitabı kabul edilmektedir. Bu kitapla Selçuklu’nun veziri azamı olan Nizamülmülk, idareci ve hükümdarlara adaletli bir yönetim anlayışını nasihat eder. İtiraf edmeliyimki iyi bir okur olarak İbn-i Haldun’un Mukaddime’si ve Nizamülmük’ün Siyasetname’sini henüz okumamış olmak beni utandırıyor.

Konumuza tekrar dönecek olursak 16. yüzyılın başlarında Niccol Machiavelli, hükümetteki eski konumunu geri kazanmak için yönetim alanındaki diğer bir kitabı Prens‘i yazdı. Kitap, yöneticilere nasıl güç kazanılacağı ve iktidarda kalınacağı konusunda bir rehber olarak yazılmıştır. Kitabı birkaç kez okudum. Ancak, Machiavelli’nin tavsiyeleri pek kulağa hoş gelmiyor. Aslan bir otokrattır ve tilki bir üç kağıtçıdır (Machiavelli’in kitaptaki yönetici arketipleri için kullandığı metaforlarıdır). Makyavelist bir yaklaşımla gücü elde etme adına her iki yaklaşım bir araya geldiğinde, tüm ahlaksız davranışlar iktidarda kalmak için meşrulaştırılır. Antrparantez Bernard Russel Batı Düşüncesi adlı eserinde Machiavelli’nin kitaptaki fikirlere katılmadığını öne sürer ve Machieveli’nin statüsünü geri kazanmak için Medici Ailesiyle ödünleşmeye giriştiğini belirtir. Bu arada kişiliğinizden ve değerlerinizden ödün verip kurumsal (zaten Türkiye’de çoğu politikacının başucu eseri) basamakları hızlıca tırmanmak istiyorsanız, Prens size iyi bir rehber olabilir.

Modern döneme geldiğimizde, Fransız devriminden sonra ulus devletler ortaya çıktı ve kan bağıyla meşrulaştırılan krallar, sultanlar ve diğer hükümdar tipi yöneticiler önemini yitirmeye başladı. Bu nedenle, sıradan vatandaşlar toplumda ve parlamentoda lider olmaya başladı. Bu toplumsal değişimi neopolitizmi devre dışı bıraktığı için orduda, siyasette ve işletmelerde iyi yöneticilere ihtiyaç duyulmaya başlandı. O zamandan beri liderlik çok önemli bir kavram haline geldi. Üstelik, Oxford İngilizce Sözlüğü Leader kelimesinin basılı yayınlarda yalnızca 1821 yılına kadar izini sürebilmektedir. Leader kelimesi ise İngilizce lead filinden türetilmiştir yani öncü olmak, önden gitmek. Bu bağlamda liderlik mefhumunun aslında modern çağa ait olduğunu görmekteyiz.

İlk Modeller

2014 yılından beri strateji danışmanlığı hizmeti kapsamında beraber çalıştığımız firmaların yöneticilerine liderlik eğitimi vermekteyim. Bu bağlamda liderlik kavramının işlevleri ve teorik birkaç modelinden bahsetmekte da fayda var. Liderlik kavramından söz edildiğinde beş genel işlevden bahsedilir bunlar: planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve denetimdir. Bu işlevler 20. yüzyıldan bugüne değişmemiştir.

Liderlik kavramına yönelik ilk sistematik yaklaşımı ise Kurt Lewin 1940’larda geliştirdi. Lewin’in Liderlik Modeli, otokratik, demokratik ve laissez faire (bırakınız yapsınlar) şeklinde üç lider tipini stilize etmiştir. Bu model, uzun yıllar bir rehber olarak işletmeler tarafından kullanıldı.

Robert Blake ve Jane Mouton 1964 yılında Yönetsel Izgara Modeli’ni geliştirdi. Bu model liderlerin insanlara ve hedeflere ulaşma kaygılarına dayanan beş farklı liderlik tarzı önerir. Bu model, modern organizasyonlardaki liderlik problemlerini davranışsal bir yaklaşımla çözmeye çalışır. Özelikle İşgücü verimliliğini artırmak için tasarlanmıştır. Durumsal Liderlik Modeli ise Paul Hersey ve Ken Blanchard tarafından 1969’da geliştirilmiş bir modeldir. Blake ve Mouton’un Yönetsel Izgara Modeli ile Reddin’in Üç Boyutlu Liderlik teorisinin geliştirilmiş ve birleştirilmiş bir versiyonudur. Durumsal liderlik, liderlik tarzındaki olasılıkları iki ana değişkenin kombinasyonlarından oluştuğunu savunur: görev davranışı ve ilişki davranışı. Bu iki kavramı tanımlamak için, görev davranışı için başlangıç yapısı veya yönü ve ilişki davranışı için değerlendirme veya sosyo-duygusal destek gibi çeşitli terimler kullanılır. Bu model ekip üyelerine bir araç olarak görmekten ziyade onların bireyselliğini de kabul etmesi açısından önemli bir kırılmayı da temsil eder.

Otantik Liderlik Modeli

Günümüzde ise otantik liderlik yaklaşımı ise en güncel liderlik modelidir. Özetle, otantik liderlik, şeffaf ve etik liderlik davranışına odaklanan ve ekip üyelerinin katkılarını kabul ederken karar vermek için gereken bilgilerin açık paylaşımını teşvik eden bir liderlik tarzıdır. Bu nedenle, otantik liderlik, kendiniz olmak ve başkalarına da yer açmakla ilgilidir. Ayrıca yakında yeni modellerin geliştirileceğine kuşkum yok; çünkü liderlik, paradigma kaymasında değişimi öngörülü olup yönetmektir. Değişim ise kaçınılmaz olandır.

Otantik liderlik modeli diğer model ve yaklaşımları iyi bilmeyi ve bireyin kendi tarzını geliştirmesini önceler. Örneğin daha çok lider adayının geçmiş başarısızlıklarına ve bu başarısızlıklarından ne tür dersler aldığına odaklanır. Bu tür dönüştürücü olaylara pota denir. Potalar acımasızdır, genellikle travmatik ve her zaman plansızdır. Antrparantez pota simyacıların metalleri altına dönüştürdükleri kabın ismidir. Basketteki potanın da kökeni aynıdır; top potadan geçer, dönüşür ve sayı olur! Zaten liderler olayları anlamlandırır ve onlardan öğrenirler. Kendi küllerinden yükselen Anka kuşu gibi, daha güçlü, daha özgüvenli, hedeflerine daha emin ve yaptıkları işe daha fazla adanmış olarak ortaya çıkarlar.

İnsan kendini yaratır.

Michel Foucault

Otantik liderlikte yukarıda değindiğim özellikleri dışında dört sürekli gelişim alanı vardır. Bunlar bireyin öz farkındalığı, ilişkisel şeffaflığı, dengeli karar alma ve içselleştirilmiş ahlaki perspektiftir. Örnek olması açısından bu yönlerimi geliştirmek için neler yaptığıma kısaca değinmek istiyorum.

Otantik Liderlik ve Öz Farkındalık

Meraklı bir insanım ve değişime inanırım. Son dönem iş odaklı kitaplar okumayı azalttım. Bunun yerine son dört yıldır kendimi daha iyi tanımak için yoğunluklu olarak edebiyat, psikoloji, sosyoloji ve felsefe okumaya başladım. Yılda en az 2 ay tatile yeni yerlere gidiyorum ve yeni insanlarla tanışmaya çalışıyorum. Böylece işkolik biri olarak çalışma hayatımı azaltıp sosyal ve aile hayatımı dengede tutmaya çalışıyorum. Ayrıca bu süreçte insanın kendini tanıdıkça ve ne istediğini bildiğinde dünyayı daha iyi anladığını öğrendim. Zweig’in dediği gibi, “Bir insan kendini bulduğunda, bu dünyada kaybedebileceği hiçbir şey yoktur. Ve kendi içindeki insanlığı anladığında, tüm insanları anlayacaktır.” (Zweig, 2004). Özetle tüm yolculuklar bizi kendimizi tanımaya götürür. Öte yandan, olanı deneyimlemeli ve ondan öğrenmeliyiz. Kierkegaard’ın belirttiği gibi: “Hayat çözülmesi gereken bir problem değil, yaşanması gereken bir gerçekliktir.”(Soren Kierkegaard, 2018). Özetle yaşıyor ve öğreniyorum.

Otantik Liderlik ve İlişkisel Şeffaflık

Bilgimi diğer insanlarla paylaşmaktan hoşlanırım, her halde bunun içindir on yıldan uzun zamandır blog yazıyorum:) Gereğinden çok açık fikirliyim ben bu kısmı törpülemeye çalışıyorum. Kürdler bu özelliğe minnetsiz diyor, gerçekleri söylerken insanları insanları kırar mıyım diye endişelenmiyordum, şimdi ise daha münasip bir dille bunu yapıyorum:)

Otantik Liderlik ve Dengeli Karar Verme

Her konuya bütüncül yaklaşmaya ve olayların mantığını anlamaya çalışırım. Bu bazen benim için bir lanet haline geliyor ama ben artık buna alıştım. Örneğin ideal diş fırçalama zamanları nelerdir? Ya zaten kendini bildin bileli her öğünden sonra fırçalamaya çalışıyorsun bunu bilmeyecek ne var, derken kazın ayağının öyle olmadığı öğreniyorsun. Neyse herhangi bir karar vermeden önce genellikle insanların fikirlerini sorarım, bu onların fikirlerini hayata geçireceğim anlamına gelmiyor. Daha çok doğru soruyu sorup cevapları mukayese etmeye çalışıyorum. Felsefe de doğru soruyu sormak değil miydi!

İçselleştirilmiş Ahlaki Perspektif

Adil biriyim ancak, hatırlama konusunda da iyiyim. Daha hoşgörülü ve merhametli olmaya çalışıyorum. Üstelik bu alıntıyı sloganım haline getirmeliyim: “Düşmanların sana meydan okuduğunda onlara kılıç ve ateşle karşılık verirsin. Ama senin önünde diz çöktüklerinde onların tekrar ayağa kalkmasına yardım edersin. Aksi takdirde bir daha hiçbir adam sana diz çökmez.” (Martin, 1996).

Son olarak, her şeyden önce, ekip üyelerinin güvenini kazanmak için onların kişiliklerine saygı duymalıyız. Buna ek olarak, onların hayallerini gerçekleştirmelerine de yardımcı olmalıyız. Ekip üyelerinin bireysel hedefini öğrenmeli ve onların hedefleri ile iş hedeflerini kapsayan ortak bir vizyon geliştirmeliyiz. Tüm grup üyelerine güçlü bir vizyonun faydasını iletmeliyiz. İnsanları ekibin amacı doğrultusunda çalışmaya motive etmeliyiz. Her konuyu birlikte tartışmalı ve başkalarını fikirlerini değiştirmeye ikna etmeliyiz. Başkalarının kapasitesini aşırı zorlamamalıyız; bu onları başarısızlığa itecek ve gruptan ayrılmalarına neden olacaktır. İletişimde kesin ve net olmalıyız.

Hayattan istediğiniz her şeyi elde edebilirsiniz yeter ki insanların hayattan elde etmek istedikleri için onlara yardım edin.

Zig Ziglar

Özetlemek gerekirse, öğrenme sonsuz bir süreçtir ve deneyimlerimizden ve daha çok diğer kaynaklardan öğrenmeliyiz; çünkü her şeyi deneyimleyecek zamanımız yok! İnsan olarak hepimizin bazı zayıf yönleri var ve zayıf yönlerimizi güçlendirmeliyiz. Aksi takdirde değişen dünyaya kendimizi adapte edemeyiz. Son olarak bu yazı MBA eğitimim sırasında Otantik Liderlik dersi için yazdığım bir makalelenin özetidir. Temel liderlik modellerine yalnızca değindim ve bu yazıyı bir rehber olması amacıyla yayınladım. Her bir modelin detayı yüzlerce sayfayı aşmaktadır. Bu yazımı beğendiyseniz Dinleme Neden Önemlidir ve İtibar Yönetimi Nedir yazılarımı da beğenebilirsiniz!

Kaynaklar:

• Chemers, M. M. (1997). An integrative theory of leadership. Lawrence Erlbaum Associates.
• Zweig, S. (2004). Fantastic Night & Other Stories. Pushkin Press Ltd.
• Soren Kierkegaard. (2018). Fear And Trembling. A & D Publishing.
• Martin, G. R. R. (1996). A game of thrones. Bantam Books.
• ‌Wikipedia Contributors. (2019, February 24). Leadership. Wikipedia; Wikimedia Foundation. https://en.wikipedia.org/wiki/Leadership
• Wikipedia Contributors. (2019, April 9). The Prince. Wikipedia; Wikimedia Foundation. https://en.wikipedia.org/wiki/The_Prince
• ‌ Siyasatnama. (2022, October 10). Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Siyasatnama
• Wikipedia Contributors. (2019, May 4). Authentic leadership. Wikipedia; Wikimedia Foundation. https://en.wikipedia.org/wiki/Authentic_leadership